Biyolojik risk etmenleri alerjiye, zehirlenmeye veya enfeksiyona sebebiyet veren mikroorganizmalar, hücre kültürleri ve endoparazitleri içine almaktadır. Kısaca biyolojik riskler, çeşitli hastalıklara neden olan mantarları, parazitleri, bakterileri ve virüsleri kapsamaktadır. Uluslararası İSG standartlarına göre bu riskler toksik olarak kayda geçmektedir.
Bu etmenler iş yerlerinde bulaş kaynağı olduğundan dolayı gerekli önlemlerin alınması son derece önemlidir. Etmenlerin oluşturdukları riskler ve önlemleri belli etmeden önce canlı risk unsurları hakkında detaylı bir bilginin verilmesi gerekmektedir. Bu anlamda iş yeri sahipleri, çalışanların sağlığını göz ederek biyolojik risk etmenleri için belli önlemleri almalılardır.
İçindekiler
Biyolojik Risk Etmenleri Grupları
Biyolojik risk grupları 4 farklı risk grubunda değerlendirilmektedir. Bu etkenler, risk düzeyine göre ayrılmıştır ve bunlar aşağıdaki gibidir;
- Grup 1: Bireyde hastalığa yol açma olasılığı veya ihtimali bulunmayan biyolojik unsurlar.
- Grup 2: Bireyde hastalığa neden olabilen, iş yerlerinde personele zarar verebilen, lakin herhangi bir bulaş olasılığı olmayan, gerekli önlemleri alınabilen ve tedavi seçeneği olan biyolojik etkenlerdir.
- Grup 3: Bireyde ağır hastalıklara yol açan, personel için ciddi tehlike arz eden, bulaş riski olan fakat etkili şekilde önlemler alındığı taktirde korunabilen veya tedavi seçeneği bulunabilen biyolojik etkenler olmaktadır.
- Grup 4: Biyolojik risk etmenleri grupları içinde son risk grubudur. İnsanda ağır hastalığa neden olan, personel için ciddi tehlike oluşturan, bulaşı çok olan ve herhangi bir tedavi yoluyla korunma yolu olmayan risk gurubu olarak kayda geçmektedir.
Risk etmenleri yukarıda belli ettiğimiz üzere 4 ayrı kategoride değerlendirilmektedir. Personelin veya iş yerinin sağlığını korumak amacıyla biyolojik etmenler 4 gruptan birine yerleşirken gereken önlemler alınır.
Biyolojik Risk Etmenleri Nelerdir?
Biyolojik risk etmenleri içinde ilk olarak mikroorganizmalar yer alır. Mikroorganizma, gözle görülemeyecek kadar küçük olan fakat mikroskop ile incelenebilen, tek hücreli canlı veya canlı grupları anlamına gelmektedir. İş sağlığında ve güvenliğinde başlıca risk oluşturan unsurlar, mikroorganizmalar olmaktadır.
Mikroorganizmalar biyolojik risk etmenlerinde farklı gruplara ayrılabilirler. Bu gruplar; bakteriler, mantarlar, protozoonlar ve virüslerdir. Bakteri ismi, tek hücreli prokaryotik canlılara verilir. Oksijenli veya oksijensiz ortamlarda yaşayabilirler. Buralarda çoğalabilirler. Dayanıklı olmaları ve bulaşı yüksek olduğundan dolayı risk etmenleri içinde kendilerine yer bulmuşlardır.
Bakterilerden sonra mantarlar karşımıza çıkar. İnsanlarda mantar; tırnak, deri, ayak ve saç gibi bölgelerde oluşur. Mikroskobik canlı grubu içinde yer alırlar. Candida abicans, microsporum canis ve trichophyton rubrum insanda en çok karşılaşılan mantar türleridir. Yok edilmesi ve önlem alınması zordur. Tedavi yolları mevcuttur, önlemler alındığı taktirde hasta kişi iyileşebilmektedir.
Protozoonlar da bir başka mikroorganizma çeşididir. Protista alemi olarak da kaynaklarda geçmektedir. İnsanda oluşan veya yer alan protozoon parazitleri, küçük su birikintilerinde veya nemli topraklarda bulunabilmektedir. Protozoon parazitleri kendine uygun ortam bulamadıkları taktirde kist ve spor oluştururlar. Biyolojik risk etmenleri konusunda önlem alınması gereken ciddi sağlık sorunlarına yol açabilen yegâne mikroorganizmaların başında gelir.
Virüs de bir başka risk oluşturan organizmadır. Diğerlerinden farklı olarak virüsler, tam bir hücre yapısına sahip değillerdir. Bu sebeple temas ettiği canlının metabolik sistemine muhtaçlardır. Bir diğer fark ise boyutlarıdır. Neredeyse bakteriden 1000 kat daha küçüklerdir. Bu durum virüslerin incelenmesini zorlaştırır. Bakteri veya benzeri mikroorganizmaları göstermeye yarayan mikroskoplar virüslerde işe yaramaz. Virüsler ancak elektron mikroskopları ile gözlemlenebilir.
Risk etmenleri içinde son olarak yer alan canlılık unsuru hücre kültürüdür. ‘Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelik’ kapsamında hücre kültürüne bir tanım verilmiştir. Buna göre bu canlılık formu, çok hücreli canlılardan türetilmiş hücrelerin in-vitro olarak geliştirilmesi şeklinde yapılmıştır.
Biyolojik Risk Etmenleri Bulunan Meslek Alanları
Bazı iş yerleri veya sektörler, biyolojik risk etmenlerine doğrudan maruz kalabilmektedir. Bu durum, çalışanların sağlığını riske atarken üretimin de sekteye uğramasına neden olabilmektedir. Böyle bir durumun oluşmasını engellemek için kurum veya kuruluşlar, biyolojik risk etmenleri içinde korunmak maksadıyla barı yöntemler kullanırlar.
Lakin bazı iş yerleri risk etmenlerine maruz kalmakla beraber bu etmenleri kullanırlar. Bir gıda işletme tesisi ürünlerinde fermantasyonu sağlamak için bazı mikroorganizmalara ihtiyaç duyarlar. Sadece gıda tesislerinde değil, veteriner kliniklerinde veya hastaneler de aynı şekilde hizmet verebilmeleri için bu organizmaları kullanırlar. Bunların dışında biyolojik risk etmenleri bulunan bazı iş yerleri veya sektörler aşağıdaki gibidir;
- Tarımsal ürün üretme, yetiştirme, paketleme veya depolama alanında
- Hayvansal ürünlerin işletilmesi alanında
- Hayvan bakımı veya sağlığı alanında
- Gıda üretim ve işletmede
- Atıkların işlenmesi, depolanması veya yok edilmesi alanında
- Günlük ve kişisel bakım merkezlerinde
- Klinik ve araştırma laboratuvarlarında
- Laboratuvar hayvanlarının yetiştirilmesi ve bakımı alanında
Yukarıda bahsettiğimiz iş veya meslek alanlarında biyolojik risk etmenleri söz konusu olmaktadır. Bu tür iş kolları biyolojik risk etmenlerine maruz kalmaktadırlar. Mesleklerin veya iş alanların sayısı daha da artabilmektedir.
Biyolojik Risk Etmenlerinden Korunma Yöntemleri
Personel sağlığını korumak amacıyla iş yeri sahipleri biyolojik risk etmenlerinden korunma yöntemlerini kullanmalılardır. Bunun için olası bir risk durumunda veya personellerin herhangi bir hastalığa maruz kaldıkları durumunda işçi sayısı azaltılmalıdır. Bununla beraber hijyen önlemleri alınmalı, biyolojik etkenlerin iş yeri dışına çıkma veya taşınması durumunun önüne geçilmesi gerekilmektedir.
İş yerlerinde biyolojik risk etmenleri için korunma yöntemleri arasında uyarı işaretleri de büyük yer kaplamaktadır. Biyolojik risk oluşturan alanlarda uyarı işaretleri kullanılmalıdır. Risklerin azaltılması için yapılabilecek en büyük adım ise atıkların temizlenmesidir. En büyük risk oluşturan alanlar, atıkların depolandığı veya döküldüğü kısımlardır. Bu tür yerlerde gereken hijyen sağlanmalı ve özel malzemeler ile riskler azaltılmalıdır.