Meslek hastalığı, Türkçe bir tabirdir. Bu her işte olabilecek bir rahatsızlıktır. Her meslek belirli bir hastalığa neden olma potansiyeline sahiptir. Meslek hastalığının ne olduğunu, nedenlerini, örneklerini ve hastalık durumlarını tüm detaylarıyla bu yazıda bulabilirsiniz.
Psikolojik içerikli medya ve kitaplar aracılığıyla günlük hayatımızda etkili olan meslek hastalıklarına rastlıyoruz. Kendi işimiz ile ilgili meslek hastalıklarına da yakalanmamız olasıdır. Ancak çoğu kişi bu hastalığın detayları hakkında net bilgiye sahip değildir. Peki, tam olarak meslek hastalığı nedir?
İçindekiler
Meslek Hastalığının Tanımı
İşin çalışma koşulları nedeniyle etkileyen, tekrarlayan, geçici, kalıcı, bedensel veya ruhsal zararlar meslek hastalığının tanımı olarak kabul görür. Bu hastalığın tanımı, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 14. maddesine dayanmaktadır. Bu hastalık, mesleki tehlikelere duyarlılığın neden olduğu hastalığı ifade eder.
Bu hastalığın kabulü için kişinin hastalığı veya engelliliğinin mesleki bir faaliyetten kaynaklanmış olması gerekir.
Hastalığın kişinin yaptığı meslekten ötürü kabulü belirli bir süreci gerektirir. Kişinin hastalığı bir sağlık kuruluşu tarafından değerlendirilir ve raporlanır.
Bu raporun alınması üzerine, kişinin hastalığının yaptığı işten kaynaklandığının tespiti halinde teşhisi konur. Bu nedenle hastalığın tespit aşaması oldukça uzun ve karmaşıktır. Eğer ki hastalık, meslek hastalığı olarak kabul edilirse kişisel sonuçları da beraberinde getirir.
Meslek Hastalıkları Grupları
Meslek hastalıkları grupları kendi içerisinde A grubu, B grubu, C grubu, D grubu ve E grubu olarak 5 kısma ayrılmıştır.
A Grubu Meslek Hastalıkları
Kimyasal Maddelerle Oluşan Meslek Hastalıkları:
- Organik Fosfor
- Arsenik
- Cıva
- Krom
- Nikel
- Kurşun
- Solventler
- Amonyak
- Aldehitler…
B Grubu Meslek Hastalıkları
Mesleki Cilt Hastalıkları:
- Deri kanserleri
- Kanserleşmeyen deri hastalıkları
C Grubu Meslek Hastalıkları
Mesleki Solunum Sistemi Hastalıkları:
- Silikoz
- Bronşial Astım
- Bissinoz
- Asbestoz
- Silikotüberküloz
- Sideroz
- İ.P (kömür işçisi pnömokonyozu)
D Grubu Meslek Hastalıkları
Mesleki Bulaşıcı Hastalıklar:
- Viral Hepatit
- Salmonella infeksiyonları
- Şarbon
- Kuduz
- Amibiasis
- Malaria
- Bruselloz
E Grubu Meslek Hastalıkları
Bedensel Etkenlerle Olan Meslek Hastalıkları:
- İyonlaştırıcı radyasyon
- Gürültü
- Basınç
- Vibrasyon
- İyonlaştırıcı olmayan radyasyon
- Termal (soğuk – sıcak)
Meslek Hastalıklarının Sebepleri ve Özellikleri Nelerdir?
Bu hastalık, tekrar eden durumların bir sonucu olarak ortaya çıkar. Doğal olarak, iş ve hastalık arasında nedensel bir ilişki vardır. Ancak tüm meslek hastalıklarının çeşitli nedenleri vardır. Literatürde meslek hastalıklarına yol açabilecek durumlar farklı kategorilere ayrılmaktadır. Fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikolojik ve ihmalkar faktörler meslek hastalıklarının nedenleridir. Meslek hastalıklarının sebepleri aşağıda belirtilen durumlardan kaynaklanır:
Kimyasal Etkenli Nedenleri
- Çözücüler
- Gazlar
- Ağır metaller
Fiziksel Etkenli Nedenleri
- Radyasyon
- Toz
- Yüksek basınç çalışma alanı
- Soğukta çalışma
- Sıcakta çalışma
- Gürültülü ortamda çalışma
- Alçak basınç çalışma alanı
- Titreşimli ortamda çalışma
Biyolojik Etkenli Nedenleri
- Virüs
- Bakteri
- Biyoteknoloji
Meslek hastalığı olan kişilerde bazen kimyasal faktörler, bazen fizyolojik faktörler, psikolojik faktörler ve bazen de biyolojik faktörler nedeniyle bu hastalık gelişir. Bazı durumlarda meslek hastalıklarının birden çok nedeni vardır.
Aşağıda meslek hastalığı özellikleri tek tek listelenmiştir:
Meslek Hastalığı Özellikleri
- Profesyonel yaşamınızda deneyimlediğiniz şeylerden gelir.
- Çalışma yoluyla olur.
- Hastalık ve çalışma arasında bir ilişki vardır.
- Kronik seyirlidir ve tekrarlanan sebeplerden oluşur.
- Aynı işte çalışan kişilerde görülme olasılığı yüksektir.
- Deneysel olarak meydana gelme ihtimali vardır.
Meslek Hastalığı Tazminat Şartları
Sigortalının işiyle ilgili olarak ortaya çıkan ve sigortalının görevlerini yerine getirmek için her gün yaptığı iş veya işin içeriği veya yükümlülükleri nedeniyle ortaya çıkan hastalığa meslek hastalığı denir. Sigortalıların her hastalığı meslek hastalığı değildir ve bir hastalığın meslek hastalığı sayılması ve tazminat talep edilebilmesi için bazı şartlar vardır. Sonuç olarak:
- Çalışma Koşulları: 5510 sayılı Kanuna göre meslek hastalığı iddiasında bulunabilecek kişinin “sigortalı” olması gerekmektedir. Ancak belirtmek gerekir ki işçi sigortasız olsa dahi, iş ve meslek hastalıkları kurum tarafından aksi belirtilmedikçe, meslek hastalığı tespit prosedürü ibraz edilerek hem sigortalılığı hem de meslek hastalığı tespit edilebilir.
- İşyerinde Bulunma Şartları: Çalışanın yaptığı işten kaynaklanan bir meslek hastalığı (hastalık, bedensel veya zihinsel engel) olmalıdır. Meslek hastalıkları ile çalışanın yaptığı iş arasında neden – sonuç ilişkisi olmalıdır.
- Zaman Koşulu: Bir çalışanın belirli bir çalışma sürecinde meslek hastalığı meydana gelmelidir. “İş kazası”, bir çalışanın ani veya tesadüf eseri meydana gelen fiziksel veya zihinsel zarar görmesi olarak tanımlanır. Bu durumda işçi tazminat talep edebilir. Meslek hastalığı ise fiziksel ve zihinsel zarar görmelerin bir süre sonra kademeli olarak ilerlemesidir.
- Hastalık Durumu: Meslek hastalığı, Sosyal Sigorta Sağlık İşlemleri Yönetmeliği kural ve düzenlemelerinin kapsadığı hastalıklardandır. Hastalık, işçiyi fiziksel veya zihinsel olarak etkileyerek engelliliğe neden olmalıdır. Bu, SGK’nın sağlık raporu veya mahkemede açılan dava ile belirlenmelidir. Yönetmelikte sayılanlar dışındaki rahatsızlıkların meslek hastalığı sayılıp sayılmayacağı konusundaki uyuşmazlıklar Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulu’nca karara bağlanır.
Meslek Hastalığı Sigortası Hakları Nelerdir?
- Geçici maluliyet süresince sigortalıya geçici maluliyet ödeneği ödenir.
- Sigortalı için sürekli malullük ödeneği bağlanır.
- İş kazası yahut meslek hastalığı sebebiyle ölen sigortalının mirasçılarına gelir bağlanır.
- Meslek hastalığından ölen sigortalılara cenaze yardımı yapılır.
Meslek Hastalığına Yakalanılması Halinde Ne Yapılmalı?
5510 sayılı Kanuna göre, sigortalının çalışması nedeniyle meslek hastalığı bulunması durumunda;
- Çalışan, SGK Genel Müdürlüğü’ne (bilgi tarihinden itibaren 3 iş günü içinde) mesleki teşhis için bireysel olarak müracaat eder ve meslek hastalıkları hastanesine sevk talebini ister.
- Sosyal Güvenlik İşlemleri Yönetmeliği Ek 7’de yer alan iş kazası ve meslek hastalıklarını bildirmekle yükümlü olanlar, e-sigorta yoluyla kuruma bildirimde bulunabilir, doğrudan veya posta yoluyla yetkili merciye gönderebilir.
- Önce “tıbbi teşhis” yapılır.
- Kişinin çalışma geçmişi istenir.
- Fiziksel muayene ve laboratuvar değerlendirmesi yapılır.
- Çalışma ortamı ölçümleri alınır.
- Tıbbi teşhis Sosyal Sigortalar Kurumu (SGK) tarafından kabul edilirse “hukuki teşhis” olur.
- Kurum onaylı sağlık kurulu raporları ve ilgili sağlık kayıtları incelenir.
- Tesis gerekli görürse işyerinin çalışma koşullarını ve sağlık muayenelerinin sonuçlarını gösteren muayene raporları ve diğer gerekli belgeler incelenir.
- Teşhisi aldıktan sonra, bu teşhisle işverenine gidip SGK’ya müracaatı istenir.
- Yetkili sağlık hizmeti sunucuları, tamamlandıktan sonraki 10 gün içinde tıbbi muayenenin durumunu Sosyal Güvenlik Kurumlarına bildirecektir.
- İşverenler raporlama yapar.
- İş yeri inceleme, analiz vb. işlemlerle dosya tamamlama süreci tamamlanır.
- Kayıt uygun görüldüğü takdirde engellilik oranının belirlenmesi için dosya, SGK Yüksek Sağlık Kurulu’na gönderilecektir.
- Oran %10’un üzerinde ise malullük ödeneği ödenir, meslek hastalıkları dikkate alınır ve sigorta ödenir.
- Sonuçların Kurum Sağlık Kurulu tarafından belirlenmesi gerekir.
Diğer İstihdam Hakları
Mali Tazminat:
- İşyerinde hasta olan işçi, işveren aleyhine iş mahkemesinde maddi ve manevi zararın tazminini talep eder.
- Dava, bir hastanede alınan meslek hastalığı raporuna dayanmaktadır.
- Çalışanın rapor sonrası kâr ve zarar yüzdesini yine ilgili hastane yüzde olarak belirler.
- Mahkeme işlemleri sırasında çalışanın işyerini, hâkim ve bilirkişi inceler. Bulguların amacı, işverenin iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yasalara uyup uymadığını ve bu önlemlerin gerekli olup olmadığını belirlemektir. Sonuç olarak bilirkişi, işverenin borcunun olup olmadığını ve borç miktarını belirleyecektir.
- Meslekteki işsizlik oranına (yani iş göremezlik oranına) ve işverenin kusuruna göre profesyonel bir tahmin yapılır ve işçinin alacağı maddi tazminat miktarı belirlenir.
- Davalının işyerinde sigortalı bir çalışan varsa, sosyal güvenlik kurumu bu çalışana malulen aylığı bağlayacaktır.
Manevi Tazminat:
- Buna hastalıktan kaynaklanan acı ve ıstırap tazminatı denir ve hâkim vicdanına göre uygun tazminat miktarını belirleyecektir.
- Çalışanlar, davalarını mahkemede kanıtlamak için her türlü delili kullanabilirler. Bunlardan biri tanıktır.
- Tazminat davasının açıldığı mahkeme işçinin çalıştığı iş mahkemesidir.
Hizmet Tespiti Davası:
- Bir işçinin sigortasız çalışması ve işyerinde kayıtlı olmaması durumunda kullanabileceği bir diğer hukuki mekanizma ise çalışanın iş mahkemesinde açacak olduğu hizmet tespiti davasıdır.
- Burada hem işveren hem de sosyal güvenlik kurumu sanık olarak belirlenmiştir. Davanın amacı, işçinin davalının işyerinde çalıştığını ancak sigortalı olmadığını kanıtlamaktır.
- Davanın açıldığı tarihten itibaren beş yıllık süre yer alır.
- Dava sonunda hâkim, davacının o tarihte sigortalı olması gerektiğine karar verir ve tüm primleri işverene öder.
- Bir çalışanın meslek hastalıkları nedeniyle sosyal sigorta kurumlarının imkanından yararlanabilmesi için sigortasız çalıştığının hukuken tespit edilmesi gerekir.
- Bu davadaki en önemli delil tanık ifadesidir. Davacı ile aynı zamanda çalışan ücretli (yani sigortalı) tanıkları hâkim dinler. İşyerinde bu özelliklere sahip tanık bulunamazsa, davacı ile aynı zamanda yakındaki işyerlerinde çalışan tanıkların ifadeleri de dikkate alınacaktır.
İşverenin Sorumlulukları Nelerdir?
İşyerinde meydana gelen iş kazaları ve meslek hastalıklarından işverenler de sorumludur. Bu sorumluluklar şunlardır:
İşveren Sorumlulukları:
- İşverenler tüm çalışanları sigortalı yapmak ve tam SGK primi ödemek zorundadır.
- İşverenler, çalışanları görevlendirirken atanan faaliyetler için istihdam edilen kişilerin güvenlikle ilgili yeteneklerini dikkate almalıdır.
- Yapılan işle ilgili riskleri önlemek, bu konularda eğitim ve bilgilendirme yapmak ve gerekli önlemleri almakla yükümlüdür.
- Çalışma koşulları ile ilgili gerekli organizasyonları oluşturmak, çalışma sırasında ihtiyaç duyulan araç ve gereçleri sağlamak sorumlulukları arasındadır.
- Değişen koşullara uyum sağlamak için sağlık ve güvenlik önlemlerini uygun hale getirmelidir.
- Çalışma ortamında alınan sağlık ve güvenlik önlemlerinin uygulanmadığını denetlemek ve uygun olmayan durumların düzeltilmesini sağlamak sorumluluğundadır.
- İş yeri ile ilgili risk değerlendirmeleri yapmalı ve yapılmasını sağlamalıdır.
- Yetkisiz kişilerin özel güvenlik önlemleri ve bilgileri gerektiren tehlikeli alanlara girmesini önlemelidir.
- Gerekli işlerin ve sağlık koruma hizmetlerinin karşılanmasını sorumluluğudur.
- İş kazası ve meslek hastalıkları tutanak ve raporlarının dosyalanmasını sağlar.
Şirket Doktorları ve İş Güvenliği Uzmanlarının Görevleri:
- Şirket doktorları ve iş güvenliği uzmanları, mesleki düzenlemeler çerçevesinde ve kısıtlama olmaksızın bağımsız olarak görevlerini yerine getirmek zorundadır.
- İşyerinde güvenlik ve sağlığın korunması alanında, eksiklikleri ve aksayan durumları tespit etmek ve işverene bildirmek görevi vardır. Bildirimler sonucunda iyileşmeye yol açmıyorsa bakanlığa bildirilmelidir.
İşyeri hekimleri ve iş güvenliği uzmanları, işverenlere yaptıkları hizmetlerden sorumludur. Ayrıca, iş güvenliği görevlisi olarak hareket edebilmeleri için; “Son derece tehlikeli” sınıf işler için A sınıfı, “tehlikeli” sınıf işler için B sınıfı, “düşük risk” sınıfı işler için C sınıfı, iş sağlığı ve güvenliği belgeleri gereklidir.
Koronavirüs Meslek Hastalığı Mı?
Sağlık ve Sosyal Hizmet Emekçileri Derneği, sağlık komitesindeki tüm üyelerin COVID-19’un tıbbi personel için meslek hastalığı olarak kabul edildiğini doğruladığını duyurdu. Yasal olarak, COVID-19 bir meslek hastalığıdır.